یادداشت‌ها

به بهانۀ نشست «جمعه و جامعه» 

تشتت آرا و عدم‌تفاهمی که نسبت به چیستی نهاد نمازجمعه وجود دارد، مبین این مسئله است که در چهل سالی که بر انقلاب گذشته، در تبیین نظری این نهاد کار قابل ملاحظه‌ای نشده است و هنوز ماهیت نمازجمعه روشن نیست. ماحصل این تنبلی نظری، ارتجاع روزافزون نهاد نمازجمعه و متعاقب آن تثبیت درکی است مبتذل که کارکرد نمازجمعه را دکرگون کرده است. 
 
در صدر انقلاب شرایط جامعه و فهم مشترکی که از انقلاب اسلامی وجود داشت به گونه‌ای بوده است که نمازجمعه به لحاظ کارکردی نقشی که می‌بایست را به میزانی ایفا می‌کرد، اما فقدان تئوری مشخص و نظریه‌ای منقح که ماهیت این نهاد را روشن کند کار دست این نهاد داده است. رفته‌رفته با فروکش کردن فضای حاکم بر دهه‌ی نخست انقلاب و عقب‌گردهای پی‌درپیِ جامعه‌ی انقلابی از آرمان‌های اولیه و با تثبیت شرایط جدید، نماز جمعه در قوسی نزولی از ماهیت و کارکردهای حقیقی‌اش کوتاه آمد و در شرایط جدید رسوب کرد. 
 
آنچه از کارکردهای نمازجمعه در صدر انقلاب برمی‌آید این است که اساس بر این بوده است که این نهاد ضامن امر «جمهوریت» باشد و متولی حیثیتی از جامعه که دیوانسالاری و مناسبات حقوقی، امکان پوشش آن را ندارند. این نهاد می‌بایست بارِ اصلی «جمهوریت» را بر دوش می‌کشید و ضمانتی می‌بود برای کارکرد دقیق و صحیح «انتخابات» و «صندوق رأی»؛ اما با پا پس کشیدن نمازجمعه از ماهیت اولیه‌اش، «جمهوریت» هم تماماً به انتخابات احاله شد و در آن محصور ماند.
نمازجمعه می‌بایست فراهم کننده‌ی امکان مشارکت جمهور در تمام مراتب حکومت و دخالت در صفر تا صد مسائل و تصمیمات می‌بود و بستری برای تحقق «نظارت عامه»؛ و‌ نهادی که مقدرات حکومت آنجا رقم می‌خورد. بر این مبنا نمازجمعه نهادی است «امتی» برای تأمین و تعمیق معیت «امت و امامت» و امکان‌بخشیدن به امر «فاستقم کما امرت و من تاب معک و لا تطغوا».

پی‌نوشت:
إن‌شاءالله در فرصت‌های آتی، این موضوع به صورت جزئی‌تر و عینی‌تر دنبال خواهد شد.